Prawo rzeczowe, będące jedną z gałęzi polskiego prawa cywilnego, zajmuje się zagadnieniami dotyczącymi ogólnie pojętych rzeczy zarówno ruchomych, jak i nieruchomych. Zgodnie z kodeksem cywilnym w zakresie praw rzeczowych mieszczą się również inne prawa rzeczowe, w tym miedzy innymi ograniczone prawa rzeczowe. Czym się one charakteryzują i czego dotyczą?
Własność, wieczyste użytkowanie i prawa ograniczone
W polskim prawie cywilnym występują trzy rodzaje praw rzeczowych: prawo własności, prawo wieczystego użytkowania oraz prawa rzeczowe ograniczone. Obecny kodeksy cywilny nie definiuje jednoznacznie praw rzeczowych ograniczonych. Można jednak sięgnąć po pozycję „Prawo cywilne. Część ogólna i prawo rzeczowe. Kazusy”, w której dostępnych jest kilkadziesiąt praktycznych przykładów stanu faktycznego z zakresu prawa cywilnego oraz prawa rzeczowego. Można powiedzieć, że prawa rzeczowe ograniczone pozwalają uprawnionemu jedynie na ściśle ograniczony zakres uprawnień względem rzeczy.
Cechy charakterystyczne
Prawa rzeczowe ograniczone charakteryzują się przede wszystkim skutecznością wobec wszystkich, uznają za przedmiot jedynie rzeczy i polegają wyłącznie na korzystaniu z rzeczy, a obowiązki właścicieli tych rzeczy mają naturę bierną i polegają jedynie na znoszeniu oraz powstrzymywaniu się od czynności naruszających prawa beneficjenta. Polskie prawo cywilne zawiera zamknięty katalog ograniczonych praw rzeczowych, co oznacza, że strony nie mogą ustanowić własnego ograniczonego prawa rzeczowego, które jest nieznane ustawie. Ponadto strony nie posiadają możliwości dowolnego kształtowania wzajemnych uprawnień i obowiązków.
Również ruchomości
Do ograniczonych praw rzeczowych można zaliczyć: użytkowanie, służebność, zastaw, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu oraz hipotekę. O ile odnoszą się one zazwyczaj do nieruchomości, o tyle zastaw może być również stosowany w odniesieniu do ruchomości. W przypadku przedsiębiorstwa ograniczone prawa rzeczowe dopuszczają jedynie ustanowienie użytkownika. W momencie, gdy nieruchomość podlegająca ograniczonym prawom rzeczowym ulega połączeniu z inna nieruchomością, wówczas obciążeniu podlega cała nieruchomość powstała w wyniku połączenia.
Forma obciążenia
Ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego odbywa się z wykorzystaniem regulacji dotyczących przeniesienia własności z możliwością stosowania warunku i terminu. Ograniczone prawo rzeczowe wywołuje skutek prawny nie tylko pomiędzy właścicielem danej rzeczy a uprawnionym do niej, ale również w stosunku do osób trzecich. Ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego odbywa się w formie aktu notarialnego, w drodze orzeczenia sądowego, a nawet jako decyzji administracyjnej czy też poprzez zasiedzenie służebności gruntowej.
